Waarom is het ontwerp en de keuze van mijn rolstoelkussen zo belangrijk?

Eén maat, één vorm rolstoelkussen past niet iedereen!

Het doel van het kiezen van een rolstoelkussen (en -rug) is om ondersteuning te bieden bij het positioneren van de gebruiker. Een kussen moet drukplekken/decubitus voorkomen en tegelijkertijd de functionele mobiliteit en activiteit van de rolstoelgebruiker bevorderen.

Het bepalen van een rolstoel en zitsysteem kan het beste samen met een ergotherapeut gedaan worden. Zo kun je product eigenschappen matchen met jouw behoeften.

Gedurende de dag veranderen wij voortdurend van positie. Van “rust houding”, waarbij onze spieren en lichaam kunnen rusten, naar “actie houding”, waarbij we kunnen deelnemen aan activiteiten en onze huid kunnen ontlasten van druk.

De principes van het zitten

Of je nu een elektrische of handbewogen rolstoel gebruikt als mobiliteits hulpmiddel, de hele dag zitten is op zich al een risico verhogende factor voor drukplekken. Directe druk is een verticale kracht op het lichaam. Druk is kracht gedeeld door de oppervlakte.  Hoe groter het gebied is waarover de druk op je billen en dijen kan worden verspreid, hoe kleiner de druk op botten en huid. Dit is een eerste manier om druk van het zitten te verminderen. Gebaseerd op de afmetingen van je lichaam wordt de maat van je rolstoel en die van het zitkussen bepaald. Als deze goed opgemeten zijn, vermindert dit de algehele druk bij het zitten. Als het geheel te klein is, kan dit extra druk geven onder de billen en vergroot het de kans op drukplekken.

Manuele drukverlichting verwijst naar het vermogen om zelfstandig van positie te veranderen, te verzitten, in je rolstoel. Dit helpt het risico te verminderen op drukopbouw onder de zitbeenderen. Als je je eigen gewicht niet kunt verplaatsen om je huid te beschermen, kan je therapeut je andere manieren aanraden om dit toch te bereiken. Of er kan gekeken worden naar een rolstoel, waarbij je via elektrische verstellingen de druk kunt verlichten. Met name een elektrische rugverstelling en een kantelverstelling kunnen je helpen je eigen gewicht te verplaatsen om de druk te verlichten. Naast de drukverlichting, kan het veranderen van de zitpositie ook de houding ondersteuning bieden, de zitbalans verbeteren en comfort geven.

Hier zijn een paar extra termen die jouw zorgprofessional kan gebruiken als hij/zij je rolstoelkussens laat zien en uitproberen.

1- Bekkenstabiliteit

Als het bekken stabiel staat, bedoelt men dat het bekken in “neutrale stand” staat. Dat betekent dat deze niet voor- of achterwaarts gekanteld is. Bekkenstabiliteit wordt bewerkstelligd door het matchen van de contouren van je zitkussen met de contouren van je zitvlak. Als het bekken stabiel is, zorgt dit op zijn beurt weer voor stabiliteit van de wervelkolom, omdat deze twee aan elkaar verbonden zijn. Als de wervelkolom stabiel is kan het bovenlichaam zich uitrekken wat helpt bij het openen van de borst. Dit helpt bij het ademen en de spijsvertering en ook bij andere fysieke functies van het lichaam. Het stabiliseren van het bekken en de wervelkolom is essentieel om je armen te kunnen gebruiken zonder je balans te verliezen. Dit is noodzakelijk voor veel activiteiten, waaronder rollen met je rolstoel en reiken.

2- Immersie

De term Immersie (de mogelijkheid om in een kussen te zinken zonder af te vlakken) maximaliseert het contactoppervlak tussen de gebruiker en het kussen. Je hoort deze term vaak in combinatie met de term zitbeenderen. Om de opbouw van druk op de zitbeenderen te verminderen, is het noodzakelijk dat deze in het kussen zinken. Dit helpt tevens om meer contact tussen de gebruiker en het kussen te creëren.

3- Off-loading

Het principe “Off-loading” verplaatst krachten van de zitbeenderen naar de dij en het dijbeen. Met minder directe druk onder deze beenderige stukken reduceren we het voorkomen van drukplekken.

4- Omsluiting

Het volgende ontwerp principe wordt “omsluiting” genoemd. Het materiaal in het kussen omringt de beenderen en helpt druk te verspreiden over het complete contact oppervlak van het kussen. Zo wordt de druk onder de beenderen verminderd.

5- Schuifbeheer

Schuifbeheer wordt bewerkstelligd wanneer het kussen zo is ontworpen dat wanneer het lichaam of het bekken verplaatst op het kussen, het materiaal meebeweegt. Zo wordt het schuiven van huidweefsel en beenderen verminderd om drukplekken te voorkomen. Schuifkrachten zijn “parallelle krachten” die onderhuidse huidlagen kunnen aantasten.

6- Wrijving

Wrijving is een “weerstand” die ontstaat wanneer je de ene oppervlakte tegen de andere wrijft. Dit relateert aan de kussenhoes en kleding van de gebruiker. Hiertussen kan wrijving ontstaan waardoor de huid kan beschadigen en als gevolg daarvan ook het weefsel van het zitoppervlak.

7- Temperatuur en vocht

Temperatuur en vocht kunnen een directe invloed hebben op druk. Als de lichaamstemperatuur stijgt zijn de huid en weefsels vatbaarder voor drukplekken.

Belangrijke dingen waarop je moet letten bij de keuze van een rolstoelkussen zijn:

• De vorm en het materiaal van het kussen;
• Het totale gewicht van het kussen, zeker als deze in een lichtgewicht rolstoel wordt gelegd;
• Onderhoud en gebruik van het kussen. Moet het worden opgeblazen of gekneed om zijn effectiviteit te behouden?
• De temperatuur en het klimaat waar het kussen wordt gebruikt. Dit kan namelijk invloed hebben op de effectiviteit van het materiaal met betrekking tot houding en voorkomen van drukplekken;
• Hoe hebben de vorm en afmetingen van het kussen invloed op functionele transfers? Dit wil zeggen: hoe eenvoudig is het om naar voren te bewegen op het kussen om in en uit de rolstoel te komen.

Onthoud dat het inschakelen van een zorgprofessional, zoals een ergotherapeut, je kan helpen om je zitdoelen vast te stellen en drukplekken te minimaliseren. Zij zullen kijken naar de staat van je huid, zitbalans, wervelkolom symmetrie, bewegingsmogelijkheden, flexibiliteit, spierkracht en reflexen. Deze factoren zullen, samen met andere, helpen bij de voor jou juiste keuze van je rolstoel en het zitsysteem.

Auteur:  Lois Brown, MPT, ATP/SMS is Assistive Technology Consultant bij GTK in Sydney